Nhân tiện lọ mọ trên mạng thấy có bán nhiều bút maki-e từ Nhật Bản, em thấy giá cả biến động rất lớn từ trên dưới 100$ đến cả ngàn $ (kể cả các hãng tên tuổi lớn của Nhật như Sailor, Pilot và Platinum). Vậy sự khác nhau nằm ở đâu. Em xin đóng góp một phần kiến thức liên quan đến bút maki-e bằng việc tóm lược các thông tin giới thiệu về kỹ thuật thủ công maki-e từ trang web của nghệ nhân danitrio, (một nghệ nhân makie rất nổi tiếng, có làm gia công cho các hãng bút).
Nôm na thì ta vẫn hiểu makie là vẽ bằng tay, các nét vẽ được vẩy các bột kim loại quý (vàng, bạc...), sau đó được phủ sơn mài. Tuy nhiên khi tìm hiểu kỹ thì nó có nhiều công đoạn rất phức tạp và do đó giá cả rất cao. Những chiếc bút mặc dù ghi là maki-e nhưng với giá bán tầm dưới 400$ thì thường chỉ là in hình (screen printed) lên vỏ bút, hoặc khảm trai, sau đó phủ sơn mài mà không phải là được thực hiện hoàn toàn bằng cách vẽ, phủ màu bằng cách vẩy các bột vàng, bạc theo nét vẽ. Các bút giá tầm dưới 1000$ thì phần diện tích được trang trí bằng kỹ thuật maki-e thật sự cũng rất là ít. Diện tích trang trí maki-e càng nhiều thì tức là càng tốn công và vật liệu nên giá cũng tăng theo.
Đây là link bài viết để các bác thạo tiếng Anh có thể đọc trực tiếp.
http://danitrio.com/basic/knowledge_1.htm
Phần tóm lược em xin làm từ từ theo thời gian vì lúc nào rảnh em mới ngồi dịch được.
Phần 1: Kỹ thuật maki-e, các công đoạn
Công đoạn đầu tiên (Shitaji-nuri) là công đoạn sơn lót (dùng sơn mài, tiếng Nhật gọi là urushi), thường sơn lót 2 lần. Công đoạn tiếp theo là Naka-nuri là sơn giữa (interim painting), và cuối cùng là sơn phủ ngoài hay Uwa-nuri.
Sơn phủ ngoài có thể chia làm hai kiểu, kiểu Hana-nuri thì sử dụng Urushi có pha ít dầu để có màu sắc tự nhiên và ít bóng, kiểu Roiro-migaki thì dùng Urushi không có tý dầu nào và được đánh đi đánh lại nhiều lần để có độ sáng bóng cao.
Tất cả các phương pháp làm Maki-e thì đều phải bắt đầu trước tiên với kỹ thuật Okime, đó là việc tạo, thiết kế hình trang trí trên bút.
Về cơ bản, kỹ thuật maki-e được phân làm các nhóm sau:
1. Hira Maki-e.
2. Togidashi Maki-e.
3. Taka Maki-e and then,
4. Shishiai Maki-e.
Cả 4 nhóm trên lại được chia nhỏ tiếp nữa theo các kỹ thuật và vật liệu được sử dụng, kể cả theo kỹ thuật hay bí quyết của các nghệ nhân hay thẩm mỹ của họ.
Ở kỹ thuật Hira Maki-e thì sau công đoạn Okime (vẽ hình), sơn mài urushi sẽ được phủ vào các phần nằm giữa các đường vẽ (kỹ thuật này gọi là Ji-nuri). Sau đó chiếc bút hay vật được đưa vào lò sấy trong đó có sự kiểm soát về nhiệt độ và độ ẩm để urushi se lại (half dried), sau đó bột kim loại được vẩy lên bề mặt này (công đoạn này gọi là Kona-maki). Sau Kona-maki, một lớp Urushi tốt hơn sẽ được phủ lên toàn bộ ngoài mặt (công đoạn Kona-katame). Sau Kona-katame, bề mặt trước hết được đánh bóng bằng bột trộn với dầu thực vật bằng các ngón tay, sau đó lại được đánh bằng bột khô để làm bề mặt thêm bóng láng
Hira Maki-e lại có thể có 4 kiểu kỹ thuật khác nhau:
(1) Hira-fun Hira Maki-e
Sự khác nhau lớn nhất trong nhóm Hira Maki-e là kích thước các loại bột được sử dụng. Cũng có thể sử dụng kỹ thuật Hira Maki-e kết hợp với kỹ thuật Togidashi Maki-e trên một số phần được chọn lựa trong diện tích được trang trí. Việc sử dụng các bột kim loại thường (không phải kim loại quý) cũng có thể được sử dụng đối với các sản phẩm hàng loạt. Còn khi sử dụng bột vàng thì người ta phân ra theo kích cỡ từ size 1- 20 hay hơn nữa. Loại bột vàng nhỏ nhất được gọi là Keshi-fun, và loại này không thể đánh bóng được một khi nó đã được rắc lên bề mặt trang trí. Kỹ thuật Hira-fun trong nhóm này thì sử dụng loại bột size kế tiếp loại nhỏ nhất Keshi-fun, và nó có thể rắc bằng cách cho bột vào một ống tre và đầu bọc màng vải bông. Việc đánh bóng trong kiểu này được thực hiện bằng cách dùng 3 ngón tay chà nhẹ lên bề mặt.
Kỹ thuật Hira-fun thường chỉ sử dụng cho sản xuất hàng loạt vì nó quá nhỏ để có thể đánh bóng.
(to be continued)
Nôm na thì ta vẫn hiểu makie là vẽ bằng tay, các nét vẽ được vẩy các bột kim loại quý (vàng, bạc...), sau đó được phủ sơn mài. Tuy nhiên khi tìm hiểu kỹ thì nó có nhiều công đoạn rất phức tạp và do đó giá cả rất cao. Những chiếc bút mặc dù ghi là maki-e nhưng với giá bán tầm dưới 400$ thì thường chỉ là in hình (screen printed) lên vỏ bút, hoặc khảm trai, sau đó phủ sơn mài mà không phải là được thực hiện hoàn toàn bằng cách vẽ, phủ màu bằng cách vẩy các bột vàng, bạc theo nét vẽ. Các bút giá tầm dưới 1000$ thì phần diện tích được trang trí bằng kỹ thuật maki-e thật sự cũng rất là ít. Diện tích trang trí maki-e càng nhiều thì tức là càng tốn công và vật liệu nên giá cũng tăng theo.
Đây là link bài viết để các bác thạo tiếng Anh có thể đọc trực tiếp.
http://danitrio.com/basic/knowledge_1.htm
Phần tóm lược em xin làm từ từ theo thời gian vì lúc nào rảnh em mới ngồi dịch được.
Phần 1: Kỹ thuật maki-e, các công đoạn
Công đoạn đầu tiên (Shitaji-nuri) là công đoạn sơn lót (dùng sơn mài, tiếng Nhật gọi là urushi), thường sơn lót 2 lần. Công đoạn tiếp theo là Naka-nuri là sơn giữa (interim painting), và cuối cùng là sơn phủ ngoài hay Uwa-nuri.
Sơn phủ ngoài có thể chia làm hai kiểu, kiểu Hana-nuri thì sử dụng Urushi có pha ít dầu để có màu sắc tự nhiên và ít bóng, kiểu Roiro-migaki thì dùng Urushi không có tý dầu nào và được đánh đi đánh lại nhiều lần để có độ sáng bóng cao.
Tất cả các phương pháp làm Maki-e thì đều phải bắt đầu trước tiên với kỹ thuật Okime, đó là việc tạo, thiết kế hình trang trí trên bút.
Về cơ bản, kỹ thuật maki-e được phân làm các nhóm sau:
1. Hira Maki-e.
2. Togidashi Maki-e.
3. Taka Maki-e and then,
4. Shishiai Maki-e.
Cả 4 nhóm trên lại được chia nhỏ tiếp nữa theo các kỹ thuật và vật liệu được sử dụng, kể cả theo kỹ thuật hay bí quyết của các nghệ nhân hay thẩm mỹ của họ.
Ở kỹ thuật Hira Maki-e thì sau công đoạn Okime (vẽ hình), sơn mài urushi sẽ được phủ vào các phần nằm giữa các đường vẽ (kỹ thuật này gọi là Ji-nuri). Sau đó chiếc bút hay vật được đưa vào lò sấy trong đó có sự kiểm soát về nhiệt độ và độ ẩm để urushi se lại (half dried), sau đó bột kim loại được vẩy lên bề mặt này (công đoạn này gọi là Kona-maki). Sau Kona-maki, một lớp Urushi tốt hơn sẽ được phủ lên toàn bộ ngoài mặt (công đoạn Kona-katame). Sau Kona-katame, bề mặt trước hết được đánh bóng bằng bột trộn với dầu thực vật bằng các ngón tay, sau đó lại được đánh bằng bột khô để làm bề mặt thêm bóng láng
Hira Maki-e lại có thể có 4 kiểu kỹ thuật khác nhau:
(1) Hira-fun Hira Maki-e
Sự khác nhau lớn nhất trong nhóm Hira Maki-e là kích thước các loại bột được sử dụng. Cũng có thể sử dụng kỹ thuật Hira Maki-e kết hợp với kỹ thuật Togidashi Maki-e trên một số phần được chọn lựa trong diện tích được trang trí. Việc sử dụng các bột kim loại thường (không phải kim loại quý) cũng có thể được sử dụng đối với các sản phẩm hàng loạt. Còn khi sử dụng bột vàng thì người ta phân ra theo kích cỡ từ size 1- 20 hay hơn nữa. Loại bột vàng nhỏ nhất được gọi là Keshi-fun, và loại này không thể đánh bóng được một khi nó đã được rắc lên bề mặt trang trí. Kỹ thuật Hira-fun trong nhóm này thì sử dụng loại bột size kế tiếp loại nhỏ nhất Keshi-fun, và nó có thể rắc bằng cách cho bột vào một ống tre và đầu bọc màng vải bông. Việc đánh bóng trong kiểu này được thực hiện bằng cách dùng 3 ngón tay chà nhẹ lên bề mặt.
Kỹ thuật Hira-fun thường chỉ sử dụng cho sản xuất hàng loạt vì nó quá nhỏ để có thể đánh bóng.
(to be continued)